Kerk van klei is een experimenteel theaterstuk waarin soms onduidelijk is wie publiek en wie acteur is. Kernvragen zijn: wat doen we met de kerk? Hoe verbinden we ons meer met het Friese landschap?
Saffira Rijkee
Geplaatst: 08 november 2019 om 19:02 Friesch Dagblad
Kerk van klei begint voor het publiek in de Hoekstien, een van de vier kerken van Witmarsum. Bezoekers krijgen hier koffie en thee en studeren samen een lied in. Zo worden ze direct aangezet actief mee te doen, want publiek speelt een andere rol dan in de meeste theatervoorstellingen, vertelt Stefan Belderbos, beeldend kunstenaar, publicist en schrijver van Kerk van klei. ,,Meestal is er een duidelijke scheiding tussen publiek en acteurs. Wij vragen het publiek mee te doen en te reageren. Daardoor is het soms moeilijk te zien wie nou acteur is en wie publiek. Wat de echte verhalen zijn en wat de gespeelde, laten we bewust in het midden.”
Voor sommige acteurs is deze manier van spelen nieuw, zegt Belderbos. Zelf heeft hij meer ervaring met het opzoeken van grenzen. In 2010 promoveerde hij aan de Academie der Kunsten in Leiden – onderdeel van de faculteit Geesteswetenschappen – op performancekunst in de kerkdienst. ,,Ook daar zit je op zo’n grensgebied tussen verschillende disciplines. De grens tussen theater, beeldende kunst en ritueel. Samen met Martijn Pieck, die de muziek van Kerk van klei schreef, zoek ik de grenzen vaker op. Dat blijft zoeken: waar zit je er mooi op en waar val je over de grens heen? Dat is het spannende van zo’n stuk.”
Ontkerkelijking
Kerk van klei begint met een dorpsvergadering over zaken die spelen in de Lytse Bouhoeke, het gebied rond de dorpen Pingjum, Witmarsum, Arum en Kimswerd. De zoektocht naar een nieuwe functie voor de Dorpskerk bijvoorbeeld. Belderbos: ,,Realiteit en fictie lopen hier door elkaar, want dit is een echt vraagstuk voor drie van de vier kerken van Witmarsum. Net als in veel andere plaatsen in Fryslân en op het hele Nederlandse platteland. Wat doen we met onze kerken en hoe geven we ze een nieuwe functie?”
Het mooie aan Joseph Beuys is dat hij een heel hoopvolle boodschap had
Ontkerkelijking vormt een belangrijk kader voor Kerk van klei, zegt Belderbos. ,,In het stuk wordt daar ook naar verwezen. De spreker stelt daarna de vraag: hoe maken wij van deze kerk opnieuw een plek van samenkomst?” De pijn die de ontkerkelijking voor christenen met zich meebrengt komt aan het slot even naar voren, maar is niet een echt onderwerp in Kerk van klei. Belderbos: ,,Daarvoor is het onderwerp te groot en verdient het meer aandacht, vind ik.”
Componist en muzikant Martijn Pieck schreef speciaal voor de voorstelling koormuziek die wordt gezongen door een gelegenheidskoor. Kunstenaar Elske Klik ontwierp de kostuums en beeldend kunstenaar Jan Hofstra maakt een grote installatie die onderdeel wordt van de voorstelling. Belderbos: ,,Jan maakt vaak installaties met gevonden, bestaande voorwerpen. Daarvan weet hij prachtige kunstwerken te maken. Voor Kerk van klei bestaat de installatie uit elementen van klei, zout, water en een aantal metalen voorwerpen. Jan bouwt het kunstwerk deze week ter plekke op in de kerk.”
Joseph Beuys
De manier van werken van Hofstra past mooi bij de inspiratiebron waarop Belderbos zich voor deze theatervoorstelling baseerde: de Duitse kunstenaar en milieuactivist Joseph Beuys (1921-1986). ,,Hij werkte ook vaak met gevonden materialen. En met materialen die nog elke vorm konden aannemen, zoals vet, gelatine en was. Ik vroeg me af: wat als er een Friese Joseph Beuys was? Welke materialen zou hij gebruiken? In het toneelstuk laat ik hem met klei werken. Als je dat nat maakt kan het ook elke vorm aannemen.”
Beuys wordt echt ten tonele gevoerd in Kerk van klei. Hij biedt aan het Friese landschap, waar de weidevogels en insecten verdwijnen en de windmolens verrijzen, te helen. Belderbos: ,,Behalve kunstenaar was Joseph Beuys ook klimaatactivist. Wat er gebeurt in ons landschap is een actueel onderwerp. De boeren die protesteren, discussie in de dorpen. Iedereen heeft zijn eigen standpunt, afhankelijk van zijn situatie. Het mooie aan Joseph Beuys vind ik dat hij een heel hoopvolle boodschap had. Hij hield een prachtig pleidooi over de creativiteit die in ieder mens schuilt. Ieder mens is een kunstenaar, zei hij, en iedereen heeft de potentie om zijn creativiteit aan te boren en daarmee elk probleem op te lossen.”
,,Die hoopvolle boodschap is een van de dingen die ik in dit theaterstuk wil laten doorklinken. Daarbij zoeken we opnieuw de verbinding die we hebben met materialen, met spiritualiteit en met het landschap. We zoeken weer de verbinding met de klei en de grond waarop we staan.”
Kerk van klei, op 9, 10, 15 en 16 november te zien in Witmarsum, www.kunstachterdijken.nl